Sinterklaas kwam vandaag aan in Amsterdam. Wat een timing van die oude man. Precies nu moet ik met mijn fiets door de overvolle stad naar de fietsenmaker. Zaterdagavond na de Africa at Night Afterparty van Afrikadag in de Sugar Factory brak mijn sleutel in het slot met als gevolg dat ik om vooruit te komen of mijn achterwiel omhoog moet tillen of mijn achterband over de grond moet laten schuren. Zigzaggend en mopperend baan ik me een weg langs de dranghekken, hoelahoepende zwarte pieten en opgewonden kinderen richting mijn fietsenmaker. Die is wel open op zondag. Dat dan weer wel.
Gister was ik op de Afrikadag in Amsterdam. Van tien uur ’s ochtends tot vijf uur in de namiddag kon je een breed scala aan workshops, lezingen en debatten volgen in de Balie, Paradiso en het Barlaeus College. Buiten dat was er nog veel meer te doen, zoals een modeshow en een dansworkshop. Met mijn programmaboekje in de hand dwaalde ik eerst wat rond in het intreegebied van het Barlaeus College. Daar hadden allerlei verschillende organisaties die zich bezighouden met projecten in en voor Afrika kleine standjes met daarin hun kleurrijke folders keurig uitgestald. Het was er nu rond elf uur al vrij druk. In de gymzaal op de tweede verdieping zag ik later die dag een mannelijke danser heel mooi en zo beheerst bewegen op slechts het geroffel van een djembe. Ook heb ik hard gelachen om Fuad Hassen met zijn anekdote over zijn Afrikaanse moeder. Ze lust geen broccoli. Als ze de groene groente op haar bord ziet wijst ze ernaar met haar vingers en zegt ze met Afrikaans accent “Nee, dat eet ik niet hoor”. Fuad spreekt zijn moeder streng toe en zegt tegen haar dat er kindjes in Afrika zijn die geen eten hebben dus dat ze nu gewoon haar bord moet leegeten.
Cacao Enzo
Deze zomer deed ik voor mijn master culturele antropologie drie maanden onderzoek in Ghana onder cacaoboeren die werken voor Fairtrade. Hier in Nederland kopen we de eerlijke repen om zo hopelijk aan de andere kant van de cacaoketen een verschil te maken. In mijn onderzoek - waarvoor ik in een kleine cacaogemeenschap woonde - heb ik me vooral bezig gehouden met het concept van ‘eerlijkheid’ zelf en wat dat eigenlijk betekent voor de mensen die de cacao verbouwen. Tot mijn grote vreugde zat in het programma van de Afrikadag 2012 ook de workshop ‘The Chocolate Factory’ van Oikosexplore. Met steun van ontwikkelingsorganisatie Hivos bieden zij workshops aan voor jongerengroepen en studentenverenigingen met als hoofdthema’s armoedebestrijding en duurzaamheid.
Om vier uur startte de workshop in lokaal 2.6. van het Barlaeus College. In totaal waren we met dertig mensen waarvan slechts vijf mannen. De workshop werd enthousiast gegeven door twee meiden in de twintig en begon met wat leuke cijfertjes. Wist je bijvoorbeeld dat een Nederlander gemiddeld zo’n vijf kilo chocolade eet per jaar? De meeste chocola wordt trouwens gegeten door Zwitsers, die consumeren wel zo’n elf kilo op jaarbasis. Na deze introductie kregen we een PowerPoint te zien over het productieproces van cacao en de grootste uitdagingen die vrouwen hierin tegenkomen. Die komen vooral neer op een gebrek aan toegang. Slechte toegang tot informatie, tot land – veel landverdeling vindt plaats via de mannelijke lijn van de familie waardoor vrouwen zelf geen land bezitten – en tot krediet. De vrouwen hebben moeite een lening te krijgen omdat ze de bank geen onderpand kunnen bieden, zoals land, omdat dit dus veelal in handen is van mannen. Leuk voor mij was dat Ghana als voorbeeld werd gebruikt. Vooral bij het tonen van een kort filmpje over vrouwelijke cacaoboeren die voor hun huis zaten, kon ik een grijns niet onderdrukken.
Daarna volgde de proeverij. Iedereen kreeg vier verschillende blokjes chocolade te proeven en moest een scoreformulier invullen met criteria als geur, zoetheid en de mate van smelting in de mond. Naderhand werd pas verklapt welke merken het waren. Na Euroshopper, Milka en Verkade kwam als absolute winnaar de chocolade van Tony Chocolonely uit de bus. De cacaobonen van Tony - die komen van een boerencoöperatie in Ghana waar ik zelf ben geweest - zijn Fairtrade gecertificeerd, een onderwerp dat daarna aan bod kwam. Wederom werd Ghana gebruikt als voorbeeld om te laten zien wat de effecten kunnen zijn van Fairtrade. Genoemd werd het krijgen van een eerlijke prijs, lange termijncontracten met handelaren, opleidingsmogelijkheden en zorg voor het milieu. Het ging werkelijk in sneltreinvaart terwijl in de hoek van het lokaal een chocoladefontein in paraatheid werd gebracht.
In de Krant
De afgelopen weken kwam de betrouwbaarheid van Max Havelaar (de Nederlandse tak van Fairtrade) in de media regelmatig in opspraak. Er werd onder andere beweerd dat cacaoboeren er financieel nauwelijks op vooruitgaan en dat ze vaak niet eens weten dat ze produceren voor Fairtrade. Ik ben tijdens mijn onderzoek in Ghana ook tegen veel onwetendheid aangelopen onder cacaoboeren over wat Fairtrade precies is. Het financiële voordeel dat certificering een individuele cacaoboer kan opleveren, komt inderdaad niet direct bij de boer terecht. Het gaat via de lokale boerencoöperatie. Dit zijn gekozen cacaoboeren die alle aangesloten boeren vertegenwoordigen en hun belangen behartigen. Om Fairtrade certificering te kunnen krijgen is het een vereiste om als boeren verenigd te zijn in zo’n coöperatie. Een deel van het geld is voor de coöperatie en zo blijft er een kleiner gedeelte over voor de individuele boer. Communicatie is in dit geval een sleutelbegrip. Niet alleen tussen Fairtrade en cacaoboer, maar ook tussen de boeren onderling. De cacaoboeren leven echter vaak in erg afgelegen gebieden met beperkte middelen tot communicatie. Mensen goed informeren wordt een uitdaging als er geen mobiel netwerk is met bereik en de wegen slecht zijn. Ik wil hiermee benadrukken dat het beeld dat geschetst wordt in de media in werkelijkheid veel genuanceerder ligt.
After Eight
Na de workshop – met stukjes banaan en marshmallows voor de chocoladefontein ter afsluiting - heb ik in de kantine nog een heerlijke Senegalese snack gegeten met tonijn en tomatenpasta. De hal was inmiddels iets rustiger geworden waardoor de vrijwilligers in hun herkenbare zwarte shirts met roze opdruk ook een beetje adempauze kregen. Afrikadag 2012 zat er bijna alweer op. Met mijn gevulde buik ben ik naar de Sugar Factory gegaan om te dansen op de drukbezochte Africa at Night Afterparty. De fietstocht naar huis ging niet door vanwege mijn gebroken sleutel, maar lopen langs de grachten met wat Afrikaanse beats nog in je oren is ook wel een fijne manier om de dag af te sluiten.
Mijn fietsslot is door mijn fietsenmaker inmiddels doorgezaagd. Dat ik er in het vervolg olie op moet doen nu het wat kouder wordt. Ik fiets langs het nu verlaten Leidseplein en hoor het geknisper van vertrapte pepernoten onder mijn banden. En nu maar hopen dat Sinterklaas binnenkort een eerlijke chocoladeletter in mijn schoen doet.
De A van Annika, maar ook wel een beetje de A van Afrika.
